Email this article Protection of the legal personality of people with moderate intellectual disability in Polish law
Abstract
Introduction: The aim of the study was to determine if Polish law provides protection for the legal personality of people with moderate intellectual disabilities in accordance with the guidelines of international law, especially the model of supported decision-making.
Materials and methods: The research material primarily involved sources of Polish constitutional and civil law, which were compared with sources of international law. The selected method relied on the analysis of legal acts.
Results: “Legal capacity”, mentioned in Article 12 of the United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities (2006), means the capability to act on an equal basis with others. In Polish law this concept is narrower – it means being subject to the law. However, the ability to act in one’s own name requires having the “ability to perform legal actions”. In the acts
on personal civil law (Civil Code, Family and Guardianship Code) a model of “substitute decision-making” is enabled, where an appropriate guardian or curator acts in the name of a person with intellectual disabilities who has no or limited “ability to perform legal actions” (incapacitated fully or partially, respectively).
Conclusions: Legal incapacitation and guardianship expressing the „substitute decision-making model” are recommended for removal from personal civil law and introducing personal forms of “supported decision-making” as a legal assistant support. The scope of assistance provided by the assistant should be individually identified by the term of actual inability to make the own decisions by a person with intellectual disabilities (in respect of which an assistant has the right to operate) in the court order.
Keywords
Full Text:
PDF (Język Polski)References
Powszechna deklaracja praw człowieka z 10 grudnia 1948 r. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych nr 217/III z 10.12.1948 r.
Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych z 16 grudnia 1966 r. Dz.U. z 1977 r., nr 38, poz. 167.
Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych z 16 grudnia 1966 r. Dz.U. z 1977 r., nr 38, poz. 169.
Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona przez Radę Europy w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (ratyfikowana przez Polskę w 1993 r.) Dz.U. z 1993 r., nr 61, poz. 284.
Deklaracja praw osób z upośledzeniem umysłowym z 20 grudnia 1971 r. Uchwała Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych nr 2856 (XXVI) z 20.12.1971 r.
Deklaracja praw osób niepełnosprawnych z dnia 9 grudnia 1975 r. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych nr 3447(XXX) z 09.12.1975 r.
Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych z 20 grudnia 1993 r. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych nr 48/96 z 20.12.1993 r.
Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych z 13 grudnia 2006 r. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych nr 61/106, ratyfikowana przez Polskę w 2012 r. Dz.U. z 2012 r., poz. 1169.
Rekomendacja w sprawie zasad dotyczących prawnej ochrony niekompetentnych osób dorosłych z dnia 23 lutego 1999 r. Rekomendacja Komitetu Ministrów Rady Europy nr R (99) 4 z 23.02.1999 r.
Rekomendacja w sprawie planu działania Rady Europy na lata 2006–2015 z dnia 5 kwietnia 2006 r. Rekomendacji Komitetu Ministrów Rady Europy nr Rec (2006) 5.
Rezolucja „Dostęp do praw osób niepełnosprawnych oraz ich pełna i aktywna partycypacja w życiu społecznym” z 26 stycznia 2009 r. Rezolucja Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy nr 1642 (2009) z 26.01.2009 r.
Szeroczyńska M. Ubezwłasnowolnienie i alternatywne formy pomocy w realizowaniu zdolności do czynności prawnych osób z niepełnosprawnością intelektualną w regulacjach międzynarodowych oraz w prawie obcym, na przykładzie Estonii, Niemiec, Szwecji, Wielkiej Brytanii i Kanady (stanu Manitoba). In: Kędziora K, editor. Jeśli nie ubezwłasnowolnienie, to co? Prawne formy wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną. Warszawa: Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego; 2012. p. 15-63.
Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. Dz.U. z 1964 r., nr 16, poz. 93 ze zm.
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Dz.U. z 2015 r., nr 0, poz. 583 ze zm.
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego. Dz.U. z 1964 r., nr 43, poz. 296 ze zm.
Flaga-Gieruszyńska K. Postępowanie cywilne. Pytania. Warszawa: C.H. Beck; 2015. p. 4.
Baza Aktów Prawnych Unii Europejskiej – wersja polska. http://eur-lex.europa.eu/homepage.html?locale=pl (14.01.2016).
Internetowy System Aktów Prawnych. http://isap.sejm.gov.pl/ (14.01.2016).
Zima-Parjaszewska M. Ubezwłasnowolnienie w świetle Konstytucji RP oraz Konwencji o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami. Ekspertyza prawna dotycząca ubezwłasnowolnienia. Warszawa: Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego.
http://www.ptpa.org.pl/site/assets/files/1029/ekspertyza_osi_-_ubezwlasnowolnienie.doc (14.01.2016).
Kędziora K, editor. Jeśli nie ubezwłasnowolnienie, to co? Prawne formy wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną. Warszawa: Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego; 2012. http://www.soswzgierz.pl/web/uploads/files/JESLI%20NIE%20UBEZWLASNOWOLNIENIE%20TO%20CO%20-%20PUBLIKACJA.pdf (14.01.2016).
Ciszewski J, editor. Kodeks cywilny. Komentarz. Warszawa: LexisNexis; 2014. p. 38-63.
Grzeszczak R, Szeroczyńska M. Ubezwłasnowolnienie i inne formy wsparcia dla osób z niepełnosprawnością intelektualną w Polsce – teoria i praktyka. In: Kędziora K, editor. Jeśli nie ubezwłasnowolnienie, to co? Prawne formy wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną. Warszawa: Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego; 2012. p. 15-63.
Oświadczenie Rządowe z dnia 25 września 2012 r. w sprawie mocy obowiązującej Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. Dz.U. z 2012 r. nr 0, poz.1170.
Smyczyński T. Prawo rodzinne i opiekuńcze. Warszawa: C.H. Beck; 2005. p. 281-307.
Flaga-Gieruszyńska K, editor. Postępowanie cywilne. Komentarz praktyczny dla sędziów i pełnomocników procesowych. Warszawa: C.H. Beck; 2014. p. 65-70.
Góra-Błaszczykowska A, editor. Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz art. 1–729. Warszawa: C.H. Beck; 2016. p. 274-1707.
Zieliński A, Flaga-Gieruszyńska K. Kodeks postępowania cywilnego. Warszawa: C.H. Beck; 2014. p. 149-1113.
Wyrok SN z 17 lipca 1997 r. III CKN 149/97, OSP 2000, nr 4, p. 63.
Bobińska K, Gałecki P. Rys historyczny, terminologia, definicja, nozologia, kryteria rozpoznawania niepełnosprawności intelektualnej. In: Bobińska K, Petras T, Gałecki P, editor. Niepełnosprawność intelektualna – etiopatogeneza, epidemiologia, diagnoza, terapia. Continuo: Wrocław; 2012. p. 27-8.
Wehmeyer ML. Disability, disorder, and identity. Intellectual and Developmental Disabilities 2013;51(2):122-6.
Tassé MJ. What’s in a name? Intellectual and Developmental Disabilities 2013;51(2):113-6.
Postanowienie SN z 29 grudnia 1983 r. I CR 377/83, Lexis.pl 321096.
McSherry BM. Legal capacity under the Convention on the Rights of Persons with Disabilities. J Law Med 2012;20:22-7. https://ssrn.com/abstract=2490972 (14.01.2016).
Dinerstein RD. Implementing legal capacity under Article 12 of the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities: the difficult road from guardianship to supported decision-making. Hum Rts Brief 2011;19:8.
Kleniewski I, Szeroczyńska M. Założenia uregulowania w polskim prawie instytucji asystenta prawnego osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychospołeczną. In: Kędziora K, editor. Jeśli nie ubezwłasnowolnienie, to co? Prawne formy wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną. Warszawa: Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego; 2012. p. 15-63.
Zima-Parjaszewska M. Równość osób z niepełnosprawnościami wobec prawa – sytuacja osób ubezwłasnowolnionych. In: Najważniejsze wyzwania po ratyfikacji przez Polskę Konwencji ONZ o Prawach osób Niepełnosprawnych. Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich Źródła 2012;10:16-25.
Trociuk S. O potrzebie zmian w polskim systemie prawnym w związku z procedurą ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. In: Niepełnosprawność – nowe spojrzenie. Materiały z Międzynarodowej Konferencji nt. „Węzłowe Zagadnienia wdrażania Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 2010-2020”. Warszawa; 2012. p. 13-7.
Kijak RM. Niepełnosprawność intelektualna. Między diagnozą a działaniem. Warszawa: Instytut Rozwoju Służb Społecznych; 2013.
Pawlak P. Prawo osób niepełnosprawnych do życia rodzinnego – analiza zmian społeczno-prawnych. In: Stępkowska KM, Stępkowska JK, editors. Instytucja rodziny wczoraj i dziś. Perspektywa interdyscyplinarna. Tom 1. Między prawem i rynkiem. Lublin: Politechnika Lubelska; 2012. p. 52-8.
Zima M. Przesłanki zawarcia małżeństwa przez osoby niepełnosprawne. In: Walaszkiewicz AM, editor. Polska droga do Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych ONZ. Kraków: PFRON; 2008. p. 117.
DOI: https://doi.org/10.21164/pomjlifesci.231
Copyright (c) 2017 Iwona Radlińska
License URL: https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl/